Kronik Pankreatit Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Kronik pankreatit, uzun süreli inflamasyonla pankreasın ekzokrin ve endokrin fonksiyonlarında kalıcı kayba yol açan ilerleyici bir hastalıktır. Klinik tablo, kuşak tarzında sırta vuran kronik ağrı, maldigesyon kaynaklı steatore ve kilo kaybı ile pankreatojenik diyabeti içerir. Etyolojide alkol, genetik mutasyonlar, anatomik kanal varyasyonları, ilaçlar ve metabolik bozukluklar öne çıkar; bazı olgular idiyopatiktir. Tedavide alkol-sigara bırakılması, pankreatik enzim replasmanı, asit baskılama ve glisemik kontrol temel yaklaşımlardır. Ağrı kontrolünün sağlanamadığı veya duktal obstrüksiyon, komşu organ basısı ve tümör şüphesinin bulunduğu durumlarda drenaj ya da duodenum koruyucu rezeksiyon gibi cerrahi seçenekler değerlendirilir. Psödokist varlığında endoskopik veya cerrahi drenaj uygulanabilir; splenektomi gerekiyorsa uygun aşılar ve trombosit takibi önemlidir.

Kronik Pankreatit Nedir?

Kronik pankreatit, pankreasın uzun süreli ve/veya tekrarlayan iltihabı sonucunda bez dokusunda geri dönüşsüz hasar gelişmesiyle karakterizedir. Zamanla fonksiyonel hücreler yerini skar dokusuna bırakır ve organın hem sindirim hem de hormonal görevleri bozulur.

Ekzokrin yetersizlik: Sindirim enzimlerinin azalması; şişkinlik, erken doyma, yağlı-kötü kokulu ishal ve kilo kaybına yol açabilir.
Endokrin yetersizlik: Adacık hücre hasarıyla insülin üretimi azalır; buna bağlı glukoz dengesizliği ve diyabet gelişebilir.

Hastalığa eşlik eden ağrılar genellikle üst karında başlar, kemer biçiminde sırta yayılır ve bazen güçlü analjeziklerle dahi zor kontrol edilir. Ağrıların, pankreas sinirlerinde değişiklikler ve/veya duktal tıkanıklığa bağlı basınç artışıyla ilişkili olduğu düşünülür.

Belirtiler ve Nedenler

Batı toplumlarında alkol en sık nedenlerden biridir; ancak her hastada tek başına alkol sorumlu olmayabilir ve bireysel tolerans farklılık gösterebilir. Bunun yanı sıra kalıtsal/genetik mutasyonlar, pankreas kanalının anatomik varyasyonları (ör. pancreas divisum, anulare), bazı ilaçlar ve metabolik bozukluklar (obezite, hipertrigliseridemi) etyolojide rol oynar. Safra çamuru (sludge) ve mikrolitiazis papilla düzeyinde darlığa ve safra/pankreas sıvısı birikimine neden olabilir. Nedeni açıklanamayan olgular idiyopatik olarak adlandırılır.

Kronik Pankreatitin Belirtileri

Kuşak tarzında sırta vuran üst karın ağrısı
Maldigesyona bağlı şişkinlik ve erken doyma
Yağlı, kötü kokulu ishal
İstemsiz kilo kaybı
Kan şekeri yüksekliği ve diyabet

Tedavi

Yaklaşım hastanın semptomlarına ve altta yatan nedenlere göre kişiselleştirilir. İlk hedefler tetikleyicilerin ortadan kaldırılması, ağrının kontrolü ve pankreas fonksiyonlarının desteklenmesidir.

Medikal Yaklaşım

Alkol ve sigaranın tamamen bırakılması
Eksokrin yetersizlikte pankreatik enzim replasmanı
Enzim etkinliğini artırmak için mide asidinin baskılanması
Endokrin yetersizlikte tıbbi beslenme tedavisi ve gerekirse insülin
Ağrı kontrolü için kademeli analjezik yaklaşım; yetersizse ileri seçeneklerin değerlendirilmesi

Pankreas Enzimi Replasmanı

Modern enzim preparatları ana öğünlerde ve yağ-protein içeriği yüksek ara öğünlerde yemekle birlikte alınır. Doz, öğünün içeriği ve semptom kontrolüne göre bireyselleştirilir; amaç steatorenin ve tokluk/şişkinlik hissinin kaybolması ve kilo kaybının durmasıdır.

Mide Asidi Blokajı

Proton pompası inhibitörleri, enzimlerin ince bağırsakta etkinliğini desteklemek ve ilgili komplikasyon risklerini azaltmak için yaygın kullanılır. Doz ve tedavi süresi hastalığın seyrine göre düzenlenir.

Glisemik Kontrol

Kan şekeri yüksekliğinde aşamalı yaklaşım izlenir: tıbbi beslenme tedavisi ve uygun olgularda oral ajanlar denenebilir; hedefe ulaşılamazsa insülin tedavisi planlanır. Tedavi, yaşam tarzına ve glisemik hedeflere uyumlu şekilde kişiselleştirilir.

Cerrahi

Hastaların önemli bir kısmında hastalık sürecinde cerrahi gerekebilir. Müdahale, pankreas hastalıkları konusunda deneyimli merkezlerde planlanmalıdır.

Ameliyat Ne Zaman Gerekir?

En güçlü analjeziklere rağmen kontrol edilemeyen ağrı
Onikiparmak bağırsağı, safra yolu, pankreas kanalı veya büyük damarlar üzerinde darlık/tıkanma gibi etkiler
Altta malignite olasılığının dışlanamaması

Psödokist Yönetimi

Psödokistler kendiliğinden küçülebilir; ancak büyüyüp ağrı, bulantı-kusma veya kilo kaybına neden oluyorsa endoskopik ya da cerrahi drenajla içeriğin mideye veya ince bağırsağa boşaltılması tercih edilir.

Ameliyat Yöntemleri

Cerrahi seçenekler iki ana gruptur: duktal basıncı azaltmayı hedefleyen drenaj prosedürleri ve hastalıklı dokunun çıkarıldığı rezeksiyonlar. Kronik inflamasyonun yoğun olduğu olgularda duodenum koruyucu pankreas başı rezeksiyonları sık kullanılır; olası olduğunda çevre organlar korunur. Nadir durumlarda Whipple ameliyatı gibi daha geniş rezeksiyonlar veya kuyruk tutulumunda dalağı koruyarak distal pankreatektomi gerekebilir.

Taburculuk Sonrası Bakım

Ameliyatın kapsamına bağlı olarak pankreas fonksiyonlarında kalıcı azalma görülebilir. Uygun enzim replasmanı, asit kontrolü ve glisemik yönetimle yaşam kalitesi genellikle belirgin şekilde iyileştirilebilir.

Olası Fonksiyonel Eksiklikler

Yetersiz pankreas enzimi: sindirim sorunları ve steatore
Yetersiz alkali salgı: sindirim güçlüğü ve ülser riski
Yetersiz insülin: hiperglisemi ve diyabet

Dalağın Alınması Durumunda

Splenektomi bağışıklık yanıtını etkileyebilir. Pnömokok, meningokok ve Hemophilus influenzae tip B aşıları önerilir; yıllık grip aşısı düşünülebilir. Ameliyat sonrası trombosit sayıları yakından izlenmeli; aşırı yükseliş tromboz riskini artırabileceğinden gerekirse geçici antitrombotik tedaviler değerlendirilebilir.