Kronik Hastalık Nedir? Kronik Hastalıklar Nelerdir?
Kronik hastalıklar, üç aydan uzun süren ve çoğunlukla yavaş ilerleyen, tam iyileşmenin nadir olduğu sağlık durumlarıdır. Dünya Sağlık Örgütü, bulaşıcı olmayan kronik hastalıkları kardiyovasküler hastalıklar, kronik solunum hastalıkları, kanserler ve diyabet olarak dört ana grupta toplar. Tütün kullanımı, sağlıksız beslenme, fiziksel inaktivite, obezite ve hipertansiyon gibi davranışsal ve metabolik faktörler temel risk etmenleridir; sosyoekonomik eşitsizlikler ve sağlık hizmetine erişimdeki güçlükler sonuçları ağırlaştırabilir. Tarama, danışmanlık ve aşılama gibi önleyici hizmetler ile öz bakımı güçlendiren, ekip temelli ve sürekli bakım modelleri morbidite ve mortaliteyi azaltır. Yeni tedaviler epidemiyolojiyi dönüştürebilir; örneğin antiretroviral tedaviler HIV’i birçok kişi için kronik yönetilebilir bir hastalığa çevirmiştir.
Kronik Hastalık Nedir?
Kronik hastalıklar; belirtileri üç aydan uzun süren, yavaş ilerleyen ve genellikle tamamen ortadan kalkmayan sağlık durumlarıdır. Artrit, astım, diyabet, kanser, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve HIV/AIDS gibi hastalıklar kronik örneklerdir. Bazı hastalıklar tıptaki ilerlemelerle terminal olmaktan çıkıp kronik olarak yönetilebilir hâle gelmiştir; diyabetin insülin tedavisiyle günümüzde kronik kabul edilmesi buna örnektir.
Kronik Hastalıkların Özellikleri
Akut ve Kronik Arasındaki Farklar
Akut durumlar çoğunlukla vücudun sınırlı bir bölümünü etkiler ve tedaviye hızlı yanıt verir. Kronik durumlar ise birden fazla sistemi etkileyebilir, tedaviye tam yanıt vermeyebilir ve uzun süreli seyreder.
Remisyon, Nüks ve Komorbidite
Kronik hastalıklar remisyon ve alevlenme dönemleri gösterebilir. Çoğu kronik durum bulaşıcı değildir; ancak HIV gibi bazı enfeksiyonlar kronikleşebilir. Kronik hastalıklar küresel hastalık yükünün önemli bir bölümünü oluşturur ve aynı kişide birden çok kronik hastalığın birlikte bulunması (multimorbidite) sıktır. Örneğin hipertansiyon, kalp krizi ve inme riskini artırır.
Kronik Durum ve Hastalık Türleri
Bulaşıcı Olmayan Dört Ana Grup
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre başlıca dört grup vardır: kardiyovasküler hastalıklar (ör. kalp yetmezliği, iskemik kalp hastalığı, serebrovasküler hastalıklar), kronik solunum hastalıkları (ör. astım, KOAH), kanserler ve diyabet (tip 1, tip 2, prediyabet, gebelik diyabeti).
Diğer Kronik Durum Örnekleri
- Alzheimer hastalığı
- Atopik dermatit ve sedef hastalığı
- Atriyal fibrilasyon
- Kronik böbrek hastalığı
- Epilepsi
- Fibromiyalji
- Hipertansiyon
- HIV/AIDS ve bazı kronik enfeksiyonlar
- Multipl skleroz
- Migren
- Obezite
- Orak hücreli anemi ve diğer hemoglobinopatiler
- Osteoartrit ve romatoid artrit
- Osteoporoz
- Endometriozis
- Parkinson hastalığı
- Tiroid hastalıkları
- Crohn hastalığı ve ülseratif kolit
- Çölyak hastalığı
- Lupus eritematozus ve diğer otoimmün hastalıklar
- Uyku apnesi
- Kronik ağrı sendromları (ör. kompleks bölgesel ağrı, vazektomi sonrası ağrı sendromu)
- Otizm spektrum bozukluğu
- Serebral palsi
- İşitme ve görme kaybı
- Postüral ortostatik taşikardi sendromu (POTS)
Kronik Hastalıkların Risk Faktörleri
Tütün kullanımı, sağlıksız beslenme, yetersiz fiziksel aktivite, zararlı alkol kullanımı, obezite, hipertansiyon ve dislipidemi başlıca risk etmenleridir.
Sosyal Belirleyiciler ve Psikososyal Etkiler
Sosyoekonomik durum, eğitim ve sağlık hizmetine erişim, tanı ve tedavide gecikmeye yol açabilir. Kronik hastalığı olan çocuklarda psikiyatrik bozukluklar daha sık görülür; ebeveyn depresyonu ve ailevi stres, belirtilerin şiddetlenmesine ve yaşam kalitesinin düşmesine katkıda bulunabilir.
Kronik Hastalıklar Nasıl Önlenir?
Klinik Önleyici Hizmetler
Erken tanı için tarama programları, riskli davranışlara yönelik danışmanlık ve aşılamalar etkilidir. Bu hizmetlerin yararı uzun vadede belirginleşse de, kısa vadede algılanmadığından kullanım oranları düşük kalabilmektedir.
Davranışsal Değişiklikler
Sigarayı bırakma, sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivite gibi yaşam tarzı değişiklikleri birçok kronik hastalığın ortaya çıkışını ve seyrini olumlu etkiler.
Kronik Hastalıkların Bakımı
Öz Bakım ve Eğitim
Öz bakım becerilerini geliştirmek, tedaviye uyumu ve semptom kontrolünü artırır. Hasta ve yakınlarının güvenilir bilgiye erişimi kritik öneme sahiptir.
Bakım Sürekliliği ve Takım Çalışması
Güncel kılavuzlara erişimi olan çok disiplinli ekipler, düzenli izlem ve bakımın sürekliliğiyle yaşam süresi ve kalitesini artırabilir.
Kronik Hastalıkların Epidemiyolojisi ve Tedavisi
Değişen Epidemiyoloji
Kronik hastalıkların toplumlar arası dağılımı farklıdır ve yeni tedavilerle zaman içinde değişebilir. Antiretroviral tedaviler, HIV’in birçok kişi için kronik yönetilebilir bir durum hâline gelmesine katkı sağlamıştır.
Bulaşıcı ve Bulaşıcı Olmayan Kronik Hastalıklar
Bulaşıcı kronik hastalıklar genellikle tıbbi müdahaleler ve ilaçlarla yönetilirken, bulaşıcı olmayan kronik hastalıklarda yaşam tarzı değişiklikleri ve farmakolojik tedaviler birlikte uygulanır. Obezite; diyabet, kalp ve böbrek hastalıkları gibi pek çok kronik durumla etkileşerek riskleri artırır.