Gizli Şeker (Prediyabet) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Prediyabet, gliseminin normalin üzerinde ancak diyabet eşiğinin altında seyrettiği ve tip 2 diyabet ile kardiyometabolik hastalıklar için güçlü bir risk işareti olan bir durumdur. Tanıda açlık plazma glukozu, OGTT ve HbA1c testleri kullanılır; sırasıyla 100–125 mg/dL, 140–199 mg/dL (2. saat) ve %5,7–6,4 aralıkları prediyabet ile uyumludur. En temel mekanizma insülin direncidir; fazla kilo, abdominal yağlanma, fiziksel inaktivite, genetik yatkınlık, yaş, PCOS ve uyku apnesi başlıca risk etmenleridir. Yönetimin temelini yaşam tarzı değişikliği (150 dk/hafta egzersiz, kilo kaybı, sağlıklı beslenme, uyku ve stres yönetimi) oluşturur; yüksek riskli olgularda metformin düşünülebilir. Erken tanı ve müdahale, tip 2 diyabete ilerleme ve kardiyovasküler komplikasyon riskini anlamlı ölçüde azaltır.

Gizli Şeker (Prediyabet) Nedir?

Gizli şeker (prediyabet), kan şekeri düzeylerinin normalden yüksek ancak diyabet tanısı koyulacak eşiğin altında olduğu klinik durumdur. Bu evre, tip 2 diyabet ve kalp-damar hastalıkları açısından güçlü bir uyarı niteliği taşır. Çoğu kişide belirti vermez; yine de aşırı susama, sık idrara çıkma, yorgunluk ve boyun/koltuk altı gibi bölgelerde koyu, kadifemsi cilt alanları (akantozis nigrikans) görülebilir. Erken tanı ve yaşam tarzı değişiklikleriyle süreç sıklıkla geri çevrilebilir.

Gizli Şeker (Prediyabet) Ne Kadar Yaygın?

Prediyabet dünya genelinde yaygındır ve yetişkinlerin hatırı sayılır bir kısmını etkiler. Nüfusun yaşlanması, sedanter yaşam ve yüksek kalorili beslenme bu artışta etkilidir. Türkiye’de de fazla kilo ve hareketsizlik oranlarının yükselmesine paralel olarak prediyabet sıklığında artış gözlenmektedir. Düzenli tarama programları ve toplumsal farkındalık, tip 2 diyabet gelişimini azaltmada kritik rol oynar.

Gizli Şekerin Belirtileri

Prediyabet genellikle sessiz seyreder; yine de bazı ipuçları tanıda yol gösterici olabilir:

Ciltte koyulaşma (Akantozis nigrikans): Boyun, koltuk altı, dirsek ve diz çevresinde koyu, kalın, kadifemsi alanlar.
Artan susama ve sık idrara çıkma: Yüksek glukozun idrarla atılmasına bağlı gelişebilir.
Halsizlik ve düşük enerji: İnsülinin etkili kullanılamamasına bağlıdır.
Bulanık görme: Geçici lens değişikliklerine bağlı görme dalgalanmaları.

Gizli Şeker Neden Olur?

Temel mekanizma insülin direncidir; kas, yağ ve karaciğer hücrelerinin insüline yanıtı azalır ve kan şekeri yükselmeye meyillidir. Risk faktörleri şunlardır:

Fazla kilo ve abdominal yağlanma
Fiziksel inaktivite
Sağlıksız beslenme (rafine karbonhidrat ve şekerden zengin)
Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
İlerleyen yaş (özellikle 45 yaş ve üzeri)
Polikistik over sendromu (PCOS)
Uyku apnesi ve yetersiz uyku
Kronik stres ve kortizol artışı

Tanı: Uygulanan Testler ve Sınır Değerler

Prediyabet tanısında kan şekeri ölçümleri esastır. Yaygın kullanılan testler ve prediyabet için kabul gören aralıklar:

Açlık Plazma Glukozu (FPG): 100–125 mg/dL
Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) 2. saat: 140–199 mg/dL
HbA1c: %5,7–6,4

Rastgele kan şekeri tek başına prediyabet tanısı koydurmaz; anormal sonuçlar doğrulayıcı test gerektirir. Risk gruplarında (fazla kilolu/obez, 45 yaş ve üzeri, aile öyküsü olanlar, gebelik diyabeti öyküsü) düzenli tarama önerilir.

Tedavi ve Yönetim

Prediyabet yönetiminin temeli sürdürülebilir yaşam tarzı değişiklikleridir. Küçük ama sürekli adımlar klinik olarak anlamlı fayda sağlar.

Fiziksel aktivite: Haftada en az 150 dakika orta şiddette egzersiz (tempolu yürüyüş, bisiklet, yüzme).
Beslenme: Sebze, meyve, tam tahıllar, bakliyatlar, yağlı tohumlar ve kaliteli proteinlere ağırlık; rafine şeker ve ultra işlenmiş gıdaların kısıtlanması.
Kilo kaybı: Başlangıç ağırlığının %5–7’sini vermek glisemiyi belirgin iyileştirir.
Uyku ve stres yönetimi: 7–9 saat kaliteli uyku, düzenli gevşeme teknikleri.
Tütün ve alkol: Sigaranın bırakılması; alkolün sınırlandırılması.
İlaç (gerektiğinde): Yüksek riskli bireylerde hekim kararıyla metformin düşünülebilir.
İzlem: Kan şekeri, kan basıncı, lipid profili ve karaciğer yağlanmasının düzenli kontrolü.

Tedavi Edilmezse Neye Yol Açar?

Müdahale edilmezse prediyabet, tip 2 diyabete ilerleyebilir ve şu sorunların riskini artırır:

Kalp-damar hastalıkları ve hipertansiyon
Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması
Diyabetik nöropati, nefropati ve retinopati
Metabolik sendrom ve enfeksiyonlara yatkınlık

Gizli Şekerden Korunma Yolları

Korunmada en etkili stratejiler: düzenli egzersiz, dengeli beslenme, sağlıklı kilo hedefi, sigaranın bırakılması, uyku ve stres yönetimi ile risk gruplarında periyodik taramadır. Bu adımlar prediyabetin diyabete dönüşme olasılığını anlamlı şekilde azaltır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Gizli Şeker Nedir ve Tedavi Edilebilir mi?

Prediyabet, gliseminin normalin üstünde seyrettiği uyarıcı bir evredir. Yaşam tarzı değişiklikleriyle çoğu kişide kan şekeri normale döndürülebilir; bazı yüksek riskli durumlarda hekim metformin önerebilir.

Gizli Şeker Tip 2 Diyabete Dönüşür mü?

Yaşam tarzı değişikliği yapılmazsa ilerleme riski yüksektir. Erken tanı, kilo kaybı ve düzenli aktivite ile bu risk büyük ölçüde azaltılabilir.

Gizli Şekeri Önlemek için Ne Yapmalıyım?

Liften zengin, rafine karbonhidratı düşük beslenme; haftada en az 150 dakika egzersiz; yeterli uyku; stres yönetimi ve sigaranın bırakılması koruyucudur. Risk faktörleriniz varsa düzenli tarama yaptırın.