Doğu At Ensefaliti Virüsü Nedir? Belirtileri, Tedavi Yöntemleri

Doğu At Ensefaliti Virüsü (EEEV), sivrisinekler yoluyla bulaşan, nadir fakat yüksek ölüm oranına sahip bir arbovirüstür. Doğal döngüsü Culiseta melanura sivrisinekleri ve kuşlar arasında sürer; insanlar ile atlar son konaktır ve insandan insana bulaş olmaz. Kuluçka süresi 4–10 gündür; ağır olgularda ensefalit, nöbet, koma ve kalıcı nörolojik sekeller gelişebilir. Tanı, serum/omurilik sıvısında özgül IgM, doğrulayıcı nötralizasyon testleri ve erken dönemde RT-PCR ile konur. Spesifik antiviral veya lisanslı insan aşısı yoktur; tedavi yoğun destek ve komplikasyon yönetimi üzerine kuruludur.

Doğu At Ensefaliti Virüsü (EEEV) Nedir?

Doğu At Ensefaliti Virüsü, sivrisinekler aracılığıyla insanlara bulaşan, nadir görülen ancak ağır seyirli bir arbovirüstür. Enfeksiyon, beyin ve beyin zarlarının iltihabına (ensefalit/meningoensefalit) yol açabilir ve kalıcı nörolojik hasar bırakabilir. İnsanlar ve atlar genellikle “son konak” kabul edilir; bu nedenle virüsü başka sivrisineklere ya da diğer insanlara aktaramazlar.

Tarihçe ve Epidemiyoloji

EEEV, insanlarda ilk kez 1938 yılında ABD’nin Massachusetts eyaletinde tanımlandı; 1959’da New Jersey’de kayda geçen büyük bir salgın yaşandı. Günümüzde vakalar en sık ABD’nin Atlantik ve Körfez kıyıları ile Büyük Göller bölgesinde, ayrıca Karayipler’in bazı bölgelerinde bildirilir. Vaka artışları, sivrisinek aktivitesinin yükseldiği yaz sonu ve sonbahar başında görülür; odaklar çoğunlukla bataklık ve sulak alanlar çevresindedir.

Kimler Risk Altında?

Virüsün bulunduğu bölgelerde yaşayan veya bu bölgelere seyahat eden herkes risk altındadır. Ciddi hastalık gelişme olasılığı 50 yaş üzeri yetişkinlerde ve 15 yaş altı çocuklarda daha yüksektir. Sulak alanlar/bataklıklar yakınında yaşayanlar, dış mekânda çalışanlar ve sivrisinek temasının yoğun olduğu dönemlerde açık havada uzun süre kalanlar daha fazla risk taşır.

Nasıl Yayılır?

Virüs, doğada Culiseta melanura sivrisinekleri ile kuşlar arasında döngü oluşturur. İnsanlara ve atlara bulaş çoğunlukla kuş ve memelilerden kan emen “köprü” sivrisinek türlerinin (ör. bazı Aedes, Coquillettidia, Culex) ısırığıyla gerçekleşir. İnsandan insana bulaş bildirilmemiştir.

Belirtiler

Kuluçka süresi genellikle 4–10 gündür. Vakaların önemli bir bölümü hafif veya belirtisiz seyreder; ancak klinik hastalık geliştiğinde tablo hızla ağırlaşabilir.

Hafif Belirtiler

Ateş, baş ağrısı, halsizlik
Kas ağrıları (miyalji)
Bulantı, kusma, iştahsızlık

Ağır Belirtiler

Yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı
Bilinç değişikliği, konfüzyon, letarji
Nöbet, ensefalit, koma
Kalıcı nörolojik sekeller (motor ve bilişsel bozukluklar, kişilik değişiklikleri, kronik nöbet eğilimi)

Bulaş Yolları

İnsandan insana doğrudan bulaş yoktur. Bulaş, yalnızca enfekte sivrisinek ısırığıyla gerçekleşir. Gündelik temasla veya solunum yoluyla yayılım beklenmez.

Tanı

Serum ve/veya beyin-omurilik sıvısında (BOS) EEEV’e özgü IgM antikorlarının gösterilmesi
Doğrulayıcı nötralizasyon testleri
Erken dönemde RT-PCR
Uygun olgularda beyin görüntülemesi ve BOS incelemesi ile destekleyici bulgular

Tedavi ve Bakım

EEEV için onaylı bir antiviral tedavi ya da insan aşısı yoktur. Tedavi, yoğun destekleyici bakım ve komplikasyonların yönetimine dayanır.

Destekleyici Tedavi

Hastaneye yatış; ağır olgularda yoğun bakım izlemi
Nöbet kontrolü ve gerekirse antikonvülzan tedaviler
Solunum desteği, sıvı-elektrolit dengesi
Kafa içi basıncının yönetimi, ateş kontrolü
Taburculuk sonrası nörolojik rehabilitasyon

Prognoz

Klinik hastalıkta ölüm oranı yüksektir (yaklaşık %30–45). Hayatta kalanlarda uzun süreli nörolojik etkiler sık görülür ve rehabilitasyon gerekebilir.

Korunma Yolları

DEET veya icaridin içeren böcek kovucuların talimatlara uygun kullanımı
Uzun kollu giysiler ve uzun paçalı pantolon giyilmesi; mümkünse permethrin ile işlem görmüş kıyafetler
Pencere ve kapılara sık örgülü sineklik takılması ve bakımlarının yapılması
Teneke kutu, saksı tabağı, eski lastik gibi durgun su biriktiren kapların kaldırılması
Olukların temizlenmesi, fıçı ve su depolarının kapatılması
Yüzme havuzlarının temiz ve klorlu tutulması
Şafak ve alacakaranlık saatlerinde (sivrisineklerin en aktif olduğu dönemler) açık havada maruziyeti azaltma

Ölüm Oranı ve Olası Sonuçlar

EEEV’de klinik olgularda ölüm oranı yaklaşık %30–45 arasındadır. Hayatta kalanların önemli bir kısmında kalıcı nörolojik sekeller gelişebilir ve aylarca sürebilen rehabilitasyon gerekebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Doğu At Ensefaliti Virüsü Ölümcül mü?

Evet. Klinik hastalık geliştiğinde ölüm oranı yüksektir ve hayatta kalanlarda kalıcı nörolojik sorunlar sık görülür.

İlk nerede görüldü?

İnsanlarda ilk kez 1938’de ABD’nin Massachusetts eyaletinde tanımlanmıştır.

Hangi bölgelerde görülür?

Vaka bildirimleri en çok ABD’nin Atlantik ve Körfez kıyıları ile Büyük Göller bölgesinden gelir; Karayipler’de de odaklar mevcuttur.

Risk grupları nelerdir?

50 yaş üzeri yetişkinler, 15 yaş altı çocuklar, sulak alanlar yakınında yaşayanlar ve açık havada uzun süre bulunanlar daha yüksek risk altındadır.

Bulaşıcı mıdır?

Hayır. İnsandan insana bulaş beklenmez; bulaş yalnızca enfekte sivrisinek ısırığıyla olur.

Türkiye’de durum nedir?

Türkiye endemik bölgeler arasında değildir ve bildirilen insan vakası yoktur.