Böbrek Yetmezliği Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Böbrek yetmezliği, glomerüler filtrasyon hızının azalması ve atık-sıvı birikimine bağlı homeostaz bozukluğu ile karakterizedir; akut formu saatler-günler içinde, kronik formu ise en az 3 ayda gelişir. En sık nedenler diyabetik nefropati ve hipertansif nefrosklerozdur; prerenal, intrensek ve postrenal mekanizmalar ayırt edilmelidir. Tanıda serum kreatinin, eGFR, idrar albumin/kreatinin oranı, elektrolitler, görüntüleme ve seçilmiş vakalarda biyopsi esastır. Tedavi altta yatan nedenin düzeltilmesi, RAAS blokajı ve kan basıncı/kan şekeri kontrolü, komplikasyon yönetimi, renal replasman tedavileri (hemodiyaliz, periton diyalizi) ve uygun hastalarda böbrek naklini kapsar. Diyetle sodyum, potasyum ve fosfor kısıtlaması ile evreye göre protein düzenlemesi önerilir. Erken saptama ve multidisipliner takip, hastalığın ilerlemesini yavaşlatır ve mortaliteyi azaltır.
Böbrek Yetmezliği Nedir?
Böbrek yetmezliği, böbreklerin atıkları ve fazla sıvıyı filtreleme görevini yeterince yapamaması sonucu gelişen, yaşamı tehdit edebilen bir durumdur. Ani başlangıçlı akut böbrek yetmezliği saatler-günler içinde ortaya çıkabilirken, kronik böbrek hastalığı yıllar içinde yavaş ilerler. Filtrasyonun azalmasıyla kanda üre, kreatinin ve toksinler birikir; sıvı-elektrolit dengesi bozulur ve tansiyon yükselir.
Böbrek Yetmezliği Belirtileri
Erken dönemde bulgular sinsi olabilir; hastalık ilerledikçe belirginleşir. Yorgunluk, iştahsızlık, idrar miktarında değişiklik, ödem, hipertansiyon, bulantı-kusma, ciltte kaşıntı, nefes darlığı ve zihinsel bulanıklık sık görülür.
- İdrar miktarında azalma veya anürik dönem
- İdrar renginde koyulaşma, köpüklenme (proteinüri)
- El, ayak ve yüzde ödem
- Yüksek tansiyon ve baş ağrısı
- Sürekli halsizlik, kas krampları
- Bulantı, kusma, ağızda metalik tat
- Nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi
Akut Böbrek Yetmezliği Belirtileri
Ani idrar azalması, hızlı gelişen ödem, nefes darlığı, bilinç bulanıklığı, ritim bozuklukları ve tansiyon dalgalanmaları görülebilir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri
Sinsi yorgunluk, gece sık idrara çıkma, iştah kaybı, kaşıntı, kramplar ve dirençli hipertansiyon ön plandadır.
Böbrek Yetmezliği Nedenleri
En sık nedenler diyabet ve hipertansiyondur. Ayrıca glomerülonefritler, otoimmün hastalıklar, uzun süreli idrar yolu tıkanıklıkları (taş, prostat, tümör), nefrotoksik ilaçlar (bazı ağrı kesiciler, kontrast maddeler), ağır enfeksiyonlar, rabdomiyoliz ve genetik hastalıklar (ör. polikistik böbrek) rol oynar.
- Prerenal: Böbreğe giden kan akımında azalma (dehidratasyon, kalp yetmezliği, şok)
- İntrensek: Böbrek dokusunda hasar (AKİ, glomerülonefrit, interstisyel nefrit)
- Postrenal: İdrar akımının engellenmesi (tıkanıklık)
Böbrek Yetmezliği Türleri
Yetmezlik; başlangıç hızına ve etkilenme düzeyine göre sınıflandırılır.
Akut Prerenal Yetmezlik
Böbreğe kan akımının azaldığı durumlara bağlıdır; altta yatan neden düzeltilince genellikle geri dönebilir.
Akut İntrinsik Yetmezlik
Toksinler, iskemik hasar veya inflamasyon sonucu böbrek parankiminde doğrudan hasar gelişir.
Kronik Prerenal Yetmezlik
Uzun süreli hipoperfüzyon böbrek küçülmesi ve kalıcı fonksiyon kaybına yol açabilir.
Kronik İntrinsik Yetmezlik
Glomerüler, tübül/interstisyel veya damar kaynaklı kronik hastalıkların sonucudur.
Kronik Postrenal Yetmezlik
Uzamış idrar yolu tıkanıklıklarında gelişir; geri dönüşsüz hasar bırakabilir.
Genetik mi, Kazanılmış mı?
Böbrek yetmezliği genetik yatkınlığın (ör. polikistik böbrek hastalığı) yanı sıra yaşam tarzı ve çevresel etkenlerle kazanılmış nedenlerden kaynaklanabilir. Aile öyküsü olanlarda risk artar; kan şekeri ve basınç kontrolü, kilo yönetimi ve nefrotoksinlerden kaçınma riski azaltır.
Böbrek Yetmezliği Evreleri
Kronik böbrek hastalığı eGFR değerine göre 5 evrede sınıflanır; evre ilerledikçe komplikasyonlar artar.
Evre 1
eGFR ≥90 ml/dk/1.73 m²; hasar göstergeleri olabilir, genellikle belirti yoktur. Yaşam tarzı düzenlemeleri önerilir.
Evre 2
eGFR 60–89; mikroalbüminüri görülebilir. Risk faktörlerinin agresif yönetimi gerekir.
Evre 3
eGFR 30–59; anemi, mineral-kemik bozukluğu ve semptomlar belirginleşir.
Evre 4
eGFR 15–29; komplikasyonlar artar, renal replasman için hazırlık yapılır.
Evre 5
eGFR <15; son dönem böbrek yetmezliği (ESRD). Diyaliz veya böbrek nakli gerektirir.
Böbrek Yetmezliği Nasıl Teşhis Edilir?
Değerlendirme klinik bulgularla birlikte laboratuvar ve görüntüleme testlerini içerir.
- Kan testleri: Kreatinin, üre, elektrolitler; eGFR hesaplaması
- İdrar testleri: Dipstik, sediman, albumin/kreatinin oranı
- Görüntüleme: Ultrason başta olmak üzere gerekirse BT/MR
- İdrar çıkışı takibi: Oligüri/anüri varlığı
- Böbrek biyopsisi: Seçilmiş olgularda etiyolojiyi aydınlatmak için
Böbrek Yetmezliği Tedavi Yöntemleri
Tedavi, altta yatan nedeni düzeltmeyi, komplikasyonları yönetmeyi ve gerektiğinde renal replasman tedavilerini içerir.
Diyaliz
Hemodiyaliz makine aracılığıyla kanı filtreler; periton diyalizi ise karın zarı üzerinden toksin ve sıvı uzaklaştırır. Diyaliz, böbreği iyileştirmez ancak yaşamı sürdürür ve semptomları kontrol eder.
Böbrek Nakli
Uygun donörden nakil, uzun dönem sağkalım ve yaşam kalitesini artırır. Yaşam boyu immünsupresyon gerektirir.
İlaç ve Destek Tedavileri
Kan basıncı ve glisemik kontrol (RAAS blokajı, uygun antihipertansifler), diüretikler, asidoz ve hiperkalemi yönetimi, anemi ve mineral-kemik bozukluğunun tedavisi planlanır.
Böbrek Yetmezliği Nasıl Yönetilir?
Takipte düzenli nefroloji kontrolleri ve kişiselleştirilmiş yaşam tarzı önerileri önemlidir.
Beslenme Önerileri
- Sodyum <2 g/gün; ödem ve hipertansiyon kontrolüne yardımcıdır.
- Evreye göre potasyum ve fosfor kısıtlaması; hiperkalemi ve mineral-kemik bozukluğunu önler.
- Protein alımı: Erken-orta evrede kısıtlama; diyalizde artırılmış gereksinim.
- Yeterli kalori, gereksiz takviyelerden kaçınma; alkol ve sigarayı sınırlandırma.
- Diyabet ve hipertansiyonun sıkı kontrolü.
Sık Sorulan Sorular
Böbrek yetmezliği nasıl anlaşılır?
Semptomlar ve fizik muayeneye ek olarak kreatinin, eGFR, idrar analizleri ve ultrason ile değerlendirilir; gerekirse ileri görüntüleme ve biyopsi yapılır.
Böbrek yetmezliğinde ne iyi gelir?
Altta yatan nedenin tedavisi, tansiyon/şeker kontrolü, diyet düzenlemesi, gerektiğinde diyaliz veya nakil yarar sağlar; nefrotoksik ilaçlardan kaçınmak önemlidir.
Son evre belirtileri nelerdir?
Şiddetli yorgunluk, iştahsızlık, bulantı-kusma, belirgin ödem, nefes darlığı ve azalmış idrar; çoğu hastada renal replasman tedavisi gereklidir.
Akut böbrek yetmezliği nedir?
Saatler-günler içinde gelişen, çoğu zaman uygun tedaviyle geri dönebilen hızlı böbrek fonksiyon kaybıdır.
Ne zaman tehlikelidir?
Evre 4–5’te komplikasyon riski yüksektir; hiperkalemi, sıvı yüklenmesi, üremik perikardit ve ensefalopati acil müdahale gerektirir.